بررسی عناصر تصویر ساز در غزلیات خواجو

برای بررسی موضوع عناصر تصویرساز در غزلیات خواجو تمامی 933 غزل موجود در دیوان وی را به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار داده ایم، آنگونه که برای یافتن عناصر و تصاویر شاخص او از هیچ بیت ومصراعی به سادگی نگذشته ایم. بنابراین آنچه را درباره کاربرد عناصر و مناسبات آنها ونیز درباره شیوه های بلاغی شاعر آورده ایم حاصل یک بررسی دقیق و مستند به آمار و ارقام است. پس از مطالعه غزلیات و فیش برداری از عناصر، آنها را در دسته ها و شاخه های مختلف طبقه بندی نمودیم و چون برای این کار الگوی خاص و کاملی در اختیار نداشته ایم، بیشتر براساس درک و ذوق خویش و نیز بهره مندی از نظریات استادان محترم بدین کار مبادرت نمودیم. بدیهی است که طبقه بندی عناصر به شاخه های مختلف تا اندازه ای نسبی و ذوقی است و لذا بسیاری از این عناصر از دیدگاه های دیگر نیز قابل طبقه بندی هستند. به عنوان مثال نگارنده عناصری چون زر و یاقوت و لولو را در بخش عناصر طبیعی، شاخه احجار و فلزات قیمتی آورده است، حال آنکه ممکن است از نظر گاهی دیگر بتوان اینها را در شاخه عناصر مربوط به زندگی اشرافی آورد. دیگر اینکه برای برخی از عناصر که از جهت معنایی و نیز روابط و مناسبات و تصاویر همانند بوده اند، یک عنصر را به عنوان مدخل اصلی برگزیده ایم و سایر موارد مشابه را در ذیل همان مدخل آورده ایم. چو: باغ، گلستان، گلشن و روضه که همگی تحت عنوان مدخل ((باغ)) آمده است. و یا بهشت، جنه، فردوس، و روضه رضوان که همگی ذیل مدخل بهشت قرار گرفته است. پس از طبقه بندی عناصر به بخش ها و شاخه های مختلف، با دقتی طاقت فرسا به بررسی هر یک از عناصر پرداخته ایم و تمام ابیات موجود در هر مدخل را ارزیابی و بررسی نموده ایم. آنچه در بررسی هر عنصر تصویر ساز بیان نموده ایم عبارت است از اینکه: نخست به بررسی روابط و مناسبات هر یک از عناصر پرداخته ایم. به عنوان مثال بنفشه با چند عناصر و مفاهیمی پیوند تناسب یافته و آنچه با بنفشه دو سوی یک تصویر می سازد چیست؟ در مرحله بعد به بررسی و ارائه شاخص ترین تصاویر در حوزه هر عنصر پرداخته ایم و سپس به پرکاربردترین شیوه های بلاغی شاعر در حیطه هر عنصر همراه با ذکر شواهد اشاراتی نموده ایم و در پایان هر مدخل برگزیده ای از زیباترین ابیات او را آورده ایم. سعی و تلاش نگارنده بر این بوده است تا ابیاتی که در این بخش می آید به گونه ای بیانگر شاخصه های شاعر در تصویرسازی باشد و بتوانند خواننده را به نوآوری ها و خلاقیت های خاص شاعر در کاربرد عناصر و تصاویر رهنمون شود.